Ekoloji ve Çevre Bilgisi (4.Ünite)
Ünite – 4
Çayır ve Mera Ekolojisi
Çayırlar genellikle düz, taban suyu seviyesi yüksek, yılın bazı dönemlerinde su basan, sık ve uzun boylu kendine özgü bitki türleri bulunan ve biçilmeye uygun alanlardır.
Biçenekler, ilkbahar mevsiminde otlatmadan sonra tekrar büyüyerek biçilen çayırlardır.
Çayırlar düz, meralar ise engebeli alanlarda oluşmaktadır.
Çayırlar biçilmeye, meralar ise otlatmaya uygun alanlardır.
Bitki örtüsü, toprak ve doğal kaynaklara zarar vermeden en fazla hayvansal ürünü elde etme amaçlı otlatma alanlarının kullanımının planlamasına ve planların uygulanmasına mera menajmanı denilmektedir.
Sinekoloji: Bir ekosistem içerisinde bulunan çeşitli türlerin ya da tür topluluklarının çevreleri ile arasındaki ilişkileri araştıran bilim dalıdır.
Süksesyon: Bitki topluluklarının düzenli bir biçimde birbirini takip ederek mevcut alanı kaplamasına denir.
Yayla çayırları:Derin ve nemli toprakların bulunduğu yaylalarda gelişen çayırlara
Baskın Tür: Belli bir alandaki kommunite içerisinde sayı ve faaliyetleri açısından önde olan tür.
Tallus, bir likeni oluşturan yapı veya gövdenin tamamına verilen isimdir.
Sinekoloji: Bir ekosistem içerisinde bulunan çeşitli türlerin ya da tür topluluklarının çevreleri ile arasındaki ilişkileri araştıran bilim dalı.
Bitki gen merkezi: Bitkilerin ilk olarak ortaya çıktıkları ve/veya evrimlerini ilk olarak tamamladıkları yer.
Otlatma mevsimi: Otlatma olgunluğu safhası ile sonbaharda otlatmaya son verilmesi gereken tarih arasındaki periyoda otlatma mevsimi denir.
Nispeten Homojen Ekolojik Alan: Toprak yapısı, topoğrafyası ve iklim özelliklerinin birbirine benzerlik gösterdiği mera alanlarının bulunduğu çevre.
Sekonder süksesyon: Herhangi bir nedenden dolayı tahrip olan bitki örtüsünün yerine yeniden bitki örtüsünün gelişmesi süreci
Likenler: Mantarlar ile alglerin birleşerek morfolojik ve fizyolojik bir bütün halinde meydana getirdikleri simbiyotik birlikler
Ekosistem öğelerinin eşleştirilmesi; Üreticiler-Ototrof, Ayrıştırıcılar-Bakteri, Tüketiciler-Heterotrof, Cansızlar-Abiyotik
Primer prodüktivite: Çayır ve mera ekosistemlerinin fotosentez yapan canlılar tarafından besin maddesi olarak kullanılabilen organik maddeler halinde enerji depo etme derecesini gösterir.
Primer Süksesyon: Hiçbir bitki örtüsü bulunmayan ortamlarda bitki topluluklarının ilerleyerek gelişmesi olayıdır.
Suyun yetersiz olduğu durumlarda başlayan süksesyonların farklı gelişim safhalarına kseroser denir.
Bataklık evresi, tabanın iyice yükselmesi ve suların sığlaşması ile başlamaktadır.
Subser: Doğal yollarla oluşmuş bitki örtüsünün yangın, tarla açma, otlatma, erozyon gibi nedenlerden dolayı tahrip edilmesi sonucu oluşan alanlarda zamanla yeniden bitki örtüsünün gelişmesidir.
Kıraç: Kurak ve besin maddesi bakımından fakir topraklarda oluşan meralar
Uniform otlatma: Mera parsellerindeki bitkilerin durumuna ve ekolojik koşullara göre uygun olarak otlatmanın sağlanmasıdır.
Dip kaplama: Bitkilerin kök taçları ile toprak yüzeyinde kapladıkları alanlar.
Süksesyon basamakların;
1- Nudasyon (yerleşme ortamının oluştuğu başlangıç evresi)
2- Göç (bitki üreme organlarının gelişme alanına taşınması)
3- Yerleşme (çimlenme, büyüme ve üreme olaylarının gerçekleşmesi)
4- Rekabet (dayanıklı türlerin duyarlı türlerin yerini alması ve baskın hâle gelmesi)
5- Reaksiyon (tepkime; türlerin etkisi ile habitatın değişimi)
6- Kararlılık (klimaks ya da doruk bitki örtüsünün meydana geldiği kararlı yapı)
Saksikol likenler: Çeşitli taş ve kaya üzerinde gelişen likenlere verilen addır. Bölgelere göre incelendiğinde, Türkiye toplam çayır ve mera varlığının % 54’nün Doğu Anadolu Bölgesi’nde, % 5-14’ünün sahil kuşağında olduğu belirtilmektedir.
Mera bitki örtüsünün nitel ve nicel olarak yükselmesini, değerli yem bitkilerinin hayvanlar tarafından optimum tüketilmesini, maksimum hayvansal ürünün elde edilmesini, toprak yapısının ve biyolojik çeşitliliğin korunmasını ve erozyonun engellenmesini amaçlayan tüm metotların belirli bir bölgedeki mera üzerinde uygulanmasına mera ıslahı adı verilmektedir.
Aşırı otlatma tanımı için meranın bir mevsimde ürettiği bitkinin % 60’ından fazlasının hayvanlar tarafından tüketilmesi kabul edilmektedir.
Farklı bitki türlerinden oluşan, belirli bir bölgede yaşayan, birbirleri ve çevresel faktörlerle sürekli ilişki içerisinde olan bitki topluluğuna bitki örtüsü denilmektedir.
Çayır ve mera ekosistemlerinin belli başlı ögeleri şu şekilde sıralanabilir;
• Abiyotik (cansız) maddeler; toprak, su, kaya, çevrede bulunan temel organik ve inorganik bileşikler,
• Üreticiler, ototrof organizmalar; fotosentez yapan yeşil bitkiler,
• Tüketiciler, heterotrof organizmalar; diğer canlılarla beslenenler,
• Ayrıştırıcılar; genelde bakteri ve mantarlar olup ölü protoplazmik kompleks bileşikleri daha basitlerine parçalayanlar.
Hezaren; bünyelerinde çeşitli oranlarda bulunan toksik maddeler nedeni ile tüketildiğinde hayvanların bünyelerinde olumsuz biyokimyasal ya da fizyolojik değişikliklere neden olan, zehirli olarak tanımlanan bitkilerdendir.
Sucul bitki süksesyonu sırasında bataklık bitkilerinin ortamdan uzaklaştığı taban suyunun yakın olmasından dolayı Carex sp., Juncus sp., Cyperus sp., gibi çayır türlerinin yaygın olduğu evreye Kofalık evresi denir.
Alp meraları: Dağlık bölgelerde orman sınırlarının üzerinde gelişen meralardır.
Çayır bitkilerinde kök, sap ve sülük bulunmaz. Meralar ise kök-saplı ve sülüklü bitkilerden oluşmaktadır.
Toprak oluşumu ile birlikte likenlerin yerini kara yosunları alarak ortamda baskın hale gelirler. Karayosunları; üzerlerine düşen tohumların çimlenmesine yardımcı olur, mineral madde depolar, erozyonu önler ve hayvanlara besin kaynağı oluştururlar.
Sığ göller, bataklıklar, havuzlar veya herhangi bir sucul ortamda başlayan süksesyonun safhalarına hidroser adı verilmektedir.
Kaynak: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları