Ekoloji ve Çevre Bilgisi (3.Ünite)
Ünite – 3
Bitki, Toprak, Su İlişkileri
Adhezyon: Farklı maddeler arasındaki çekim kuvveti, örn: toprak parçacıklarının suyu çekmesi
Difüzyon: Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinde yayılmasıdır.
Osmotik basınç: Suyun az yoğun ortamdan çok yoğun örteme doğru hareketidir.
Kohezyon: Benzer özellik gösteren maddelerin birbirini çekmesi
Difüzyon: Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinde yayılmasıdır.
Osmotik basınç: Suyun az yoğun ortamdan çok yoğun örteme doğru hareketidir.
Kohezyon: Benzer özellik gösteren maddelerin birbirini çekmesi
Aerobik solunum: Oksijenli solunum,
Anaerobik solunum: Oksijensiz solunum
Malçlama; bitki köklerini ve toprağı istenmeyen çevre faktörlerinden korumak için toprak yüzeyinin organik veya inorganik materyaller ile örtülmesi işlemidir.
Doygunluk Noktası: Toprak boşluklarının tümüyle su ile dolduğu nem miktarıdır.
Toprağın su içeriğini etkileyen etmenler; strüktür, tekstür, organik madde, mevcut su miktarı.
Doğal toprak havasında bulunan gazlar; O2, CO, Hidrojen sülfür, Metan
Bitkilerde pH’a bağlı kök gelişmesi hafif asidik topraklarda daha iyidir.
Transpirasyon: Bitkilerde buharlaşma şeklinde gerçekleşen su kaybına denir.
Bitkilerde suyun alınması-taşınmasında başlıca izlenen yolàKök tüyü – kök ucu- ksilem -yaprak
Ağaç kökleri çoğunlukla toprağın yüzeyinden 10 ile 30 metre derinliğe inmektedir.
Eksüdasyon: Bitkilerde yaralanma ile gerçekleşen su kaybı
Kök tüylerinin sayısı etkileyen çevre koşulları: Toprağın yarayışlı su içeriği, Sıcaklık, pH (ortamın hidrojen iyonları konsantrasyonu)
Toprak içi havasının oksijen miktarı azalıp karbondioksit miktarı arttığında bitkilerde meydana gelen morfolojik özellikler şunlardır: Kök hücre zarlarında incelme görülür, kök tüylerinin üremesi durur, köklerde dallanma azalır, kökteki kuru madde ağırlığı azalır, kökler derinlere doğru gidemez ve bitkilerin yaprak gibi toprak üstü yüzeyleri ve sayıları azalır.
Tarım alanlarında erozyonun önlenmesi için uygulanan bir yöntem de örtülü tarımdır. Bu uygulamada toprak kış mevsimi boyunca çıplak bırakılmamakta bunun yerine baklagiller (yonca, çayır gülü, taş yoncası, bezelye, acı bakla, vb.), buğdaygiller (çavdar, yulaf, arpa, darı, vb.) ve hardal, turp gibi örtü bitkileri yalın veya karışım halinde ekilmektedir. Bu uygulamaya yeşil gübreleme denilmektedir.
Toprağın organik madde içeriği, yağmur veya sulama suyunun aşağı tabakalara sızmasını iyileştirir. Böylece suyun yüzeysel akışa geçmesi ve toprağın bir yerden başka bir yere taşınması engellenmiş olur.
Toprak tanecikleri Uluslararası Sınıflandırma SistemiàÇakıl taşı-İnce kum-Mil-Kil
Su erozyonu taşıdığı toprak parçacıkları nedeniyle su kirliliğine de neden olmaktadır. Su erozyonu ile kaybolan toprağın yeniden kazanılması mümkün değildir. Rüzgar erozyonu ile mücadelede başarı sağlanmasına rağmen, su erozyonu ile mücadele çalışmalarında henüz yeterli mesafe alınamamıştır.
Difüzyon: Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinde yayılmasıdır.
Bitkiler için en faydalı toprak suyu türü kapiller su ‘dur.
Topraktaki inorganik içeriklerden kil faydalı su tutma miktarı en fazladır.
Erozyon, sebeplerine göre başlıca beş sınıfa ayrılmaktadır:
• Su erozyonu
• Rüzgar erozyonu
• Çığ erozyonu
• Yerçekimi erozyonu
• Buzul erozyonu
Düz arazilerin eğim sınırı %4 ‘ ten küçüktür.
Toprak tekstürü toprakların inorganik içeriklerinin dağılımını gösterir.
Yağışlarla veya sulama ile iyice ıslanan toprağın nem tutma kapasitesi tarla kapasitesi olarak adlandırılır. Bir diğer ifade ile tarla kapasitesi, suya doymuş toprakta fazla suyun akmasında sonra toprakta kalan su miktarıdır.
Su toprak içinde yukarıdan aşağıya doğru, yana doğru ve aşağıdan yukarıya doğru olmak üzere üç farklı şekilde hareket eder;
- Suyun yukarıdan aşağıya doğru hareketi: Yerçekiminin etkisi ile sızan su yukarıdan aşağıya doğru hareket etmektedir.
- Suyun yana hareketi: Difüzyon ve osmotik basıncın etkisi vardır.
- Suyun aşağıdan yukarıya doğru hareketi: Adhezyon ve kohezyon kuvvetlerinin etkisi vardır. Taban suyundan kapiler borularda suyun yükselmesi bu harekete örnektir.
Toprakta su; sızan su, kapiler su, higroskopik su, bileşik su, su buğusu ve taban suyu olmak üzere altı farklı türde bulunur.
Tarla kapasitesi en düşük toprakàkumlu
Humin maddeler: Toprak organik maddesinin etkin kısmı olup ileri derecede değişime uğramış, koyu renkli, yapısı belli olmayan ve mikrobiyolojik ayrışmaya dirençli olan gruptur. Bu grubu monosakkarit, peptit, fenol ve amino bileşikleri oluşturur.
Humin olmayan maddeler: Bu grupta maddesel değişimin olmadığı veya çok az olduğu ölü bitkisel, hayvansal veya toprak canlılarına at dokular yer almaktadır. Toprak organik maddesinin %10-30’u humin olmayan maddelerden oluşmaktadır. Bu grup içerisinde proteinler, azotlu bileşikler, karbonhidratlar, organik asitler, yağlar, vb. yer almaktadır.
Higroskopik su: Kuru toprakta kalan ve toprak havasında bulunan toprak suyu türü
Kaynak: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları