Bahçe Tarımı 1- (1.Ünite)

BAHÇE TARIMI 1

Ünite – 1

Bahçe bitkileri meyve, sebze ve süs bitkileri açısından sınıflandırılır.

Genellikle meyveler çok yıllık odunsu (ağaç veya çalı) bitkilerin, sebzeler ise çoğunlukla tek ya da birkaç yıllık otsu bitkilerin içerisinde yer alır.

Pomoloji: Özellikle, yetişen meyveleri, yetiştirmedeki kültür tekniklerini, ve meyve ağaçlarındaki fiziksel çalışmaları inceleyen bilim dalıdır.

Sitogenetik: Canlının yapı taşı olan hücrenin çekirdeğindeki genetik materyalin taşıyıcısı olan kromozomları inceleyen, sitoloji ve genetiğin metot ve bulgularını bir araya getiren bilim dalıdır.

Biyoteknoloji: Bitki, hayvan veya mikroorganizmaların tamamı ya da bir parçası kullanılarak yeni bir organizma (bitki, hayvan ya da mikroorganizma) elde etmek veya var olan bir organizmanın genetik yapısında arzu edilen yönde değişiklikler meydana getirmek amacı ile kullanılan yöntemlerin tamamıdır.

Gen Merkezi: Bitkilerin ilk ortaya çıktığı ve evrimlerini tamamladıkları  yerlere “Gen Merkezi” ya da “Anavatan” adı verilir.

Orijin: Anavatan veya gen merkezidir.

Anaç: Yeni bitkinin alt kısmını veya kökünü meydana getirecek alt bölümüne anaç adı verilir.

Çeşit: Aynı türden olan bitkilerin bazı özelliklerle ayrılan öbeklerinden her biridir.

Mikroklima: Küçük alanda ve genelde bölgenin özel koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan iklim çeşididir.

Bahçe bitkileri botanik ada göre sınıflandırılır…

1.Sert Çekirdekli Meyve Türleri : Zerdali, Şeftali, Kiraz, Dağ kirazı, Kuş kirazı, Vişne, Vişnap, İdris, Kiraz eriği, Çakal eriği, Adi erik, Yabani erik, Kızılcık, Yabani kızılcık, Kara yemiş, Hünnap, İğde

2.Yumuşak Çekirdekli Meyve Türleri: Elma, Yabani elma, Armut, Ahlat, Badem yapraklı ahlat, Kaya Armudu, Ayva, Muşmula, Yeni dünya, Trabzon hurması, Lotus Eriği, Kuş Üvezi, Üvez, Alıç, Japon Ayvası, Geyik elması, Koca yemiş

3.Sert Kabuklu Meyve Türleri: Fındık (Türk), Fındık, Ceviz, Pekan cevizi, Kestane, Badem, Badem (bodur), Antep fıstığı, Buttum, Melengiç, Mezleki sakızı, Atlantik fıstığı, Çam fıstığı

4.Turunçgiller: Turunç, Portakal, Mandarin, Limon, Tatlı limon, Greyfurt, Ağaç kavunu, Bergamot, Üç yapraklı, Kamkat (yuvarlak), Kamkat (silindirik)

5.Akdeniz Meyveleri, Tropik ve Subtropik Meyve Türleri : Zeytin delicesi, Zeytin, İncir, Muz, Hurma, Keçiboynuzu, Frenk inciri, Nar, Avokado,Guava, Papaya, Çay, Keçi boynuzu

6. Üzümsü Meyveler: Beyaz dut, Kara dut, Mor dut, Frenk üzümü, Bektaşi üzümü, Ahududu, Yabani böğürtlen, Çilek, Çitlenbik, Asma, Mavi meyveli ayıüzümü, Siyah meyveli ayıüzümü, Trabzon çayı (Likapa), Yaban mersini, Girabolu, Kivi, Kuşburnu

Botanik  sınıflandırmada  bitkiler  alemi  sınıfa  ve  alt  sınıflara,  sınıflar  takımlara,  takımlar familyalara, familyalar cinslere, cinsler de türlere ve alt türlere ayrılmak-tadır. Bu sınıflandırma şekli dışında Bahçe bitkileri tek yıllık ve çok yıllık oluşlarına, iklim isteklerine, meyve özelliklerine, tüketilen kısımlarına veya tüketim şekille-rine göre de sınıflandırılmaktadır.

Kalem: Anaç üzerine aşılanan çeşidin oluşturduğu bitki parçasına kalem denir.

Melezleme: Belli özellikler için seçilen ana ve baba bireylerin farklı yöntemlerle çarprazlanması işlemidir.

Meyve türleri sınıflandırılması…Alem, Şube, Alt Şube, Sınıf, Rosales (Takım), Rosaceae (Familya), Prunus (Cins), Prunus armeniaca (Tür), Hacıhaliloğlu (Çeşit).

Tropik iklim: Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülen iklim tipidir.

Subtropik iklim: Tropikal kuşağa komşu olan ve genellikle her iki yarım kürede 20 ve 35 paralelleri arasında yer alan ancak bazen daha üst paralellerde de görülen bölgelerdeki iklim tipidir.

Tropik iklim meyveleri: Hindistan cevizi, muz, kakao, mango, kahve, avoka-do, papaya, ananas gibi meyveler bu sınıftadırlar ve 0 °C veya buna yakın sıcak-lıklarda zarar görürler.

Subtropik iklim meyveleri: Turunçgiller, zeytin, incir, çay, nar, hurma ve kivi bu gruba örnektir ve -2 ve -3 °C’ye dayanabilirler. Bazı dönemlerinde, örneğin kış dinlenmesi sırasında -10 °C’ye kadar dayanabilirler, ancak bahar aylarında daha çabuk zarar görürler.

Sıcak ılıman iklim meyveleri: Badem, antepfıstığı, asma (Vitis vinifera), böğürtlen, ayva, şeftali, kayısı, kiraz, çilek, ahududu, fındık, ceviz, kestane gibi yurdumuzda sıklıkla yetiştirilen meyveler bu sınıftadırlar, ancak çok şiddetli soğuklara dayanıksızdırlar.

Soğuk  ılıman  iklim  meyveleri:  Armut,  erik,  asma  (Vitis  labrusca),  elma  bu  gruba giren meyvelerdir ve soğuklara çok dayanıklıdırlar.

Sebze Türlerinin Kültür Şekillerine Göre Sınıflandırılması

1. Grup: Sürekli sebzeler (Kuşkonmaz, ravent, yer elması)

2. Grup: Yaprakları yenen sebzeler (Ispanak, pazı, hindiba, hardal)

3. Grup: Salata olarak kullanılan sebzeler (Marul, kıvırcık, göbekli salata, kereviz, tere, maydonoz, hindiba)

4. Grup: Lahana Grubu Sebzeler (Lahana, karnabahar, alabaş, Brüksel lahanası)

5. Grup: Kökleri yenen sebzeler (Pancar, havuç, yabani havuç, şalgam, turplar)

6. Grup: Soğanlı Sebzeler (Soğan, sarımsak, pırasa)

7. Grup: Yumrulu sebzeler (Tatlı patates)

8. Grup: Leguminosae grubu sebzeleri (Fasulye, bezelye, bakla)

9. Grup: Solonaceae grubu sebzeleri (Domates, patlıcan, biber, patates)

10.  Grup:  Cucurbitaceae  grubu  sebzeleri  (Yaz  ve  kış  kabakları,  kavun,  karpuz,  hıyar)

11. Grup: Malvaceae grubu sebzeleri (Bamya)

12. Grup: Baharlı sebzeler grubu (Nane, maydonoz)

Sebze Türlerinin İklim İsteklerine Göre Sınıflandırılması

Sebzeler, yetiştirilmesi için gerekli iklim istekleri dikkate alınarak 2 grup altında toplanmaktadır.

Serin iklim sebzeleri (kışlık sebzeler): Lahana, karnabahar, turp, şalgam, ha-vuç, kereviz, ıspanak, kırmızı pancar, salata, marul, pazı, soğan, pırasa, sarımsak, maydanoz, nane, bezelye, bakla.

Sıcak iklim sebzeleri (yazlık sebzeler): Domates, biber, patlıcan, hıyar, kabak, kavun, karpuz, fasulye, bamya.

Sebze Türlerinin Yenilen Kısımlarına Göre Sınıflandırılması

Sebzeler tüketilen kısımlarına göre 11 grup altında toplanmaktadır.

Yumruları yenen sebzeler (tatlı patates, yer elması, patates).

Kökleri yenen sebzeler (havuç, turp, kırmızı pancar, şalgam, kök kereviz).

Soğan ve sürgünleri yenen sebzeler (pırasa, taze soğan, taze sarımsak).

Kuru halde başları (soğanları) yenen sebzeler (baş soğan, baş sarımsak).

Sürgünleri yenen sebzeler (kuşkonmaz)

Yaprak sapları yenen sebzeler (ravent, sap (yaprak) kerevizi).

Yaprakları yenen sebzeler (brüksel lahanası, yaprak kerevizi, çin lahanası, la-hana, ıspanak, pazı, semizotu, kıvırcık, marul, salata, ebegümeci, su teresi).

Meyveleri yenen sebzeler (domates, biber, patlıcan, hıyar, kabak, kavun, karpuz, taze fasulye, sultani bezelye, taze bakla).

Kuru  veya  taze  olarak  tohumları  yenen  sebzeler  (kuru  fasulye,  iç  bakla,  iç  bezelye, iç bamya, taze iç lima fasulyesi)

Çiçek veya çiçek tablası yenen sebzeler (enginar, karnabahar, bamya,brokoli)

Kokulu otlar (maydanoz, dere otu, nane, tere, roka)

Süs Bitkilerinin Sınıflandırılması

Açık tohumlular: Tohum taslakları karpel veya karpeller tarafından örtülmemiş bitki grubudur.

Kapalı tohumlular: Tohum taslakları kapalı bir odacık içinde gelişen taksonomik bitki grubudur.

Çok Yıllık Süs Bitkileri (Ağaçlar ve Çalılar)

A- Açık Tohumlular (Gymnospermae): Uludağ göknarı, Toros sediri, Mavi Ladin, Anadolu Karaçamı, Sarıçam, Bodur Ardıç, Doğu Mazısı, Lawson Yalancı Sediri, Porsuk

B- Kapalı Tohumlular (Angiospermae): Dişbudak Yapraklı Akçaağaç,, Beyaz Çiçekli At Kestanesi, Gül İbrişim, Erguvan, Amerşika Gladiçyası, Mor Salkım,, Akhuş, Süs Elması, Ateş Dikeni, Güller, Kadın Tuzluğu, Mahonya, Şimşir, Acem Borusu, Katalpa, Gürgen, Avrupa Kayını, Saplı Meşe, Kızılcık, Adi Fındık, Altın Çanağı, Adi Dişbudak, Gerçek Yasemin, Kurtbağrı, Adi Orman Sarmaşığı, Ağaç Hatmi, İngiliz Çoban Püskülü, Ceviz, Hanımeli, Kartopu, Amerikan Sarmaşığı, Filbahri, Doğu Çınarı,Akkavak, Titrek Kavak, Salkım Söğüt, Nar, Fransız Ilgını, Kafkas Ihlamuru, Dağ Karaağacı

Tek Yıllık Süs Bitkileri (Çiçekler ve Yerörtücüler)

Vapur Dumanı, Aster(Yıldız Çiçeği), Matıni Çiçeği, Gülhatmi, Begonya, Süs Lahanası, Horozibiği, Kroton, Atatürk Çiçeği, Glayöl, Çiğdem, Dafran, Siklamen, Orkide, Tarla Karanfili, Difenbahya, Deve Tabanı, Saksı Güzeli, Kardelen, Kırmızı Boynuzgelincik, Sarı Boynuz Gelincik, Türk Gelinciği, Gelincik, Sümbül, Kekik, Adaçayı, Ağaç Minesi, Ortanca

Kaynak: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları